معرفی وزن های معروف شعر فارسی با ذکر مثال

 

 تفاوت وزنها به علت تفاوت در هجابندی  و همنشینی مصوّتها و صامتهای کلمات و به دنبال آن جملات (مصراع ها) پدیدمی آیند.

برای مثال مقدماتی آن در کلمه ، می‌توان اشاره کرد که مثلا کلمه «سراغم» وزن عروضی‌اش می‌شود «فعولن» و کلمه «خداوندا» وزن عروضی‌اش می‌شود «مفاعیلن». و دیگر اینکه «مفاعیلن وفعولن ومستفعلن و......» اسامی قراردادی «وزنها»هستند که تکرار تنها یا ترکیب شده آنها با یکدیگر، وزنهای جدید و به طور دقیق‌تر« بحرها» را تشکیل می‌دهند؛ مثلا تکرار«فعولن» بحر« متقارب» را می سازد که به لحاظ تأثیر روانی آهنگ این وزن، مناسب‌تر است که برای موضوعات حماسی به‌کار رود:

(به نام خداوند جان وخرد/ فعولن، فعولن، فعولن، فعل)

می‌توان گفت که شاعران فارسی، حدود سیصد وزن را تجربه کرده اند ولی از میان وزنهای تجربه شده، شاید کمتر از پنجاه وزن، استفادۀ عام یافته‌اند و بقیه  فقط در حد تفنن و طبع آزمایی به کار رفته اند و بس،که در اینجا ما همان وزنهای معروف را با مثال شعری، برای شما فهرست می‌کنیم:

 

مستفعلن، مستفعلن، مستفعلن، مستفعلن:

ای ساربان/آهسته ران/کارام جا/ نم می‌رود                   وان دل که با /خود داشتم/ با دلستا/ نم میرود    (سعدی)

 

فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلاتن:                         

ای درخت / معرفت،جز/ شک و حیرت/ چیست بارت                یا که من با/ ری ندیدم/ بیش از این/ بر شاخسارت    

(مهدی اخوان ثالث)

مفاعیلن، مفاعیلن، مفاعیلن، مفاعیلن:             

تمام خا/ک را گشتم/ به دنبال/ صدای تو                      ببین باقی/ ست روی لح/ ظه هایم جا/ ی پای تو 

 (یوسفعلی میرشکاک)

 

مفاعلن، مفاعلن، مفاعلن، مفاعلن:     

نه هیچ گر/دم از قفا / نه هیچ در/ برابرم                      در این سفر/ پگاهتی/ سوار شد / برادرم

 (علی معلم)

مفاعلاتن، مفاعلاتن، مفاعلاتن ، مفاعلاتن:                  

 زهی چمن سا/ ز صبح فطرت/ تبسّم لع/ ل مهرجویت   

ز بوی گل تا/ نوای بلبل / فدای تمهی/ د گفت و گویت

(بیدل)

متفاعلن، متفاعلن، متفاعلن، متفاعلن:             

هه عمر با/ تو قدح زدی/ م و نرفت رن/ ج خمار ما                   چه قیامتی/ که نمی‌رسی / زِ کنار ما / به کنار ما

(بیدل)

فعولن، فعولن، فعولن، فعولن:                                  

شب پی/ ش گم کر/ ده بودم/ سرم را                           و گم کر/دم امرو/ ز بال و/ پرم را

(علیرضا قزوه)

 

مستفعلن، فاعلاتن، مستفعلن، فاعلاتن:            

بنویس، بن/ ویس، بنوی/ س اسطورة / پایداری                         تاریخ، ای/ فصل روشن! / زین روزگا/ ران تاری

(سیمین بهبهانی)

مستفعلن فع، مستفعلن فع:                            

گر تیغ بارد / در کوی آن ماه                                    گردن نهادیم/ الحکم لله                                                                                                         (حافظ)

مفتعلن، فاعلات، مفتعلن، فاعلات:                            

زد نفس/ سر به مهر/ صبح ملمّ/ ع نقاب                      خیمۀ/ روحانیان /کرد معنبر/ طناب                                                                                                                (خاقانی)

مفتعلن، مفاعلن، مفتعلن، مفاعلن:                              

بی‌همگان/  به سر شود/ بی تو به سر/ نمی‌شود              داغ تو دا/ رد این دلم/ جای دگر/ نمی‌شود                                                                                                                    (مولانا)

 

مفاعلن، فعلاتن، مفاعلن ، فعلاتن:                             

زبس که در/ قفس خویش، انتظار /کشیدم                     فسرده گشتم و دست از/ سر بهار کشیدم                                                                                                           (بهمن صالحی)

 

فعلات، فاعلاتن، فعلات، فاعلاتن:                            

به کدام /دل از اینجا/ به مساف/ رت برآیم                    که در این ج/ زیرة خون/ رگ و ریشه/ کرده پایم                                                                                                                       (قهار عاصی)

 

مفعول، فاعلاتن، مفعول، فاعلاتن‌:                            

روسرب/نه به بالین/ تنها م/ را رها کن                       ترک م/ن خراب/ شبگرد /مبتلا کن                                                                                                                 (مولانا)

 

مفعول، مفاعیلن، مفعول، مفاعیلن:                            

هان ای د/ل عبرت بین/ از دیده/ عبر کن، هان!             ایوان/ مداین را/ آیین/ ة ‌عبرت دان                                                                                                                (خاقانی)

 

فاعلن، مفاعلن، فاعلن، مفاعلن:                    

آه می/‌کشم تو را/ با تما/ م انتظار                               پر شکو/فه کن مرا / ای کرا/ مت بهار

(علیرضا قزوه)

 

فاعلن، مفاعیلن، فاعلن، مفاعیلن:                              

می‌پرس/ ت ایجادم/ نشأه/ ازل دارم    همچو دا/ نۀ انگور / شیشه در / بغل دارم                                                                                                        (بیدل )

 

فاعلن، فاعلن، فاعلن، فع:                           

تیغ مر/دان خور/ شید در/ مشت                                کورسو/ی شب/ تیره را/ کشت

(قیصر امین پور)

 

فعولن، فعولن، فعولن، فعل:                         

به نام/ خداون/ د جان و / خرد                                  کزین بر/ تر اندی/ شه بر نگ/ذرد

(فردوسی )

 

مستفعلن، مستفعلن، مستفعلن، فع:                  

وقت است تا /برگ سفر / بر باره بن/ دیم                     دل بر عبو/ ر از سدِّ خا/ ر و خاره بن/ دیم                                                                                           (حمید سبزواری )

 

فاعلاتن، فاعلاتن ، فاعلاتن، فاعلات:

خیز تا بر/ کلک آن نقّ/اش جان اف/شان کنیم   کاین همه نق/ش عجب در /گردش پر/گار داشت

(حافظ)

 

فاعلاتن، فاعلاتن، فاعلات:             

بشنو این نی /چون شکایت/ می‌کند                 از جدایی / ها حکایت / می‌کند

(مولانا )

 

مفاعیلن، مفاعیلن، مفاعیل:                          

به گرد عا/لم از فرها/د رنجور                                  حدیث کو/ه کندن گش/ت مشهور                                                                                                                   (نظامی )

 

مفعول، مفاعیل، مفاعیل، مفاعیل:                             

خیزید و/ خزآرید/ که هنگام/ خزان است                     باد خ/نک از جا/نب خوارز/م وزان است                                                                                                                      (منوچهری )

 

مفعول، مفاعلن، مفاعیل:                                        

خون می‌خو/رم، این چه مه/ ربانی‌ست؟                      جان می‌ک/نم، این چه زن/ دگانی‌ست؟                                                                                                                         (نظامی )

 

مفعول، مفاعلن، مفاعیلن:                                       

از کرد/ة خویش/ پشیمانم                             جز توبه / ره دگر / نمی‌دانم

(مسعود سعد سلمان)

 

مفعول، فاعلات، مفاعیل:                                        

شب رفت و/ صبح دید/ که فرداست    پلکی ز/د وز خواب/ به پاخاست

(سهیل محمودی)

 

مفعول، فاعلات، مفاعیلن:                                       

برخیز/ ای شهام/ت زندانی              ای قصه /گوی بی/ سروسامانی                                                                                                         (قادرطهماسبی)    

 

مفعول، فاعلات، مفاعیل، فع:                                  

شاید که /حال و کار /دگرسان ک/نم                هرچ آ/ن به است قص/د سوی آن ک/نم                                                                                                            (ناصر خسرو)

 

فاعلاتن، فعلاتن، فعلاتن، فعلات:                             

نعره زد عش/ق که خونین/ جگری پی/دا شد                 حسن لرزی/د که صاحب/ نظری پی/دا شد                                                                                                       (اقبال لاهوری )

 

مفتعلن، فاعلات، مفتعلن، فع:                                   

بر سرآ/نم که گر ز/ دست برآ/ید                                دست به کا/ ری زنم که /غصه سرآ/ید                                                                                                            (حافظ)

 

مفعول، فاعلات، مفاعیل، فاعلات:                            

آن شب که/ دفن کرد /علی(ع) بی‌ص/دا تو را   خون گریه/ کرد چشم/ خدا در ع/زا تو را                                                                                                        (قادر طهماسبی)

 

مفاعلن، فعلاتن، مفاعلن، فعلات:                                

بر این کبو/د، غریبا/نه زیستم/ چون ابر                      تمام هس/تی خود را /گریستم/ چون ابر                                                                                                           (مشفق کاشانی)